Abdulhak Adnan Adivar

Prof.Dr.Abdülhak Adnan Adıvar, (d. 1881, Gelibolu – ö. 1 Temmuz1955) Türk siyasetçi, yazar, tarihçi, akademisyen ve hekim.

Cumhuriyet tarihinin ilk bilim tarihçisi, 1. Meclis döneminin ilk sağlık bakanıdır. (Cumhuriyet döneminin ilk sağlık bakanı, Adnan Adıvar’dan sonra gelen Refik Saydam’dır). I. TBMM’de milletvekili olarak görev yapmış ve meclis ikinci başkanı olmuştur. Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucularındandır.

Ünlü romancı Halide Edip’in eşidir.

1881’de Gelibolu’da doğdu. Kadı Ahmet Bahaî Efendi ve Sabiha Hanımın oğludur. Okul hayatı İstanbul’da geçti. İlk öğrenimini Numune-i Terakki Mektebi’nde, lise öğrenimini Mülki Ýdadî’de tamamladı. Tıp öğrenimine de 1899 yılında İstanbul’da başladı; 1905’te Tıbbiye Mektebi'ni bitirdikten sonra Berlin Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde asistanlık yaptı, iç hastalıkları kürsüsünde uzmanlık diploması aldı.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yurda döndü ve 1910’da Tıbbiye Mektebi'nde müderris muavini oldu. 1911 yılında Hilal-i Ahmer müfettişi ve doktor olarak Trablusgarp Savaşı’na katıldı. 2 yıl kadar Tıp Fakültesi müdürlüğü yaptı. I. Dünya Savaşı boyunca Sıhhiye Umum Müdürü olarak görev yaptı ayrıca tabip binbaşı rütbesiyle cephede yer aldı, Genel Karargah Sağlık Müfettiş Yardımcısı olarak görev yaptı. Savaşın sonunda Tıp Fakültesi’ndeki görevine döndü ^[1].

1917 yılında o sırada Lübnan’da eğitimci olarak görevli bulunan yazar Halide Edip ile evlendi. Halide Hanım’ın babasına verdiği vekâlet ile nikâhları Bursa’da kılındı. Adnan Bey’in 1955’te ölümüne kadar süren bu evlilikte çiftin çocukları olmadı.

Abdülhak Adnan, Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra düşman işgallerine karşı İstanbul’da kurulan ilk gizli direniş örgütü olan Karakol Cemiyeti’nin kurucularından birisi oldu. Milliyetçi düşünceleri savunan Milli Türk Fırkası'nın da kurucuları arasında yer aldı. 1919’da yapılan Osmanlı Mebusan seçimlerine Milli Türk Fırkası’nın adayı olarak katıldı ve İstanbul mebusu oldu.

İngilizlerin, 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal ettikten sonra Meclisi Mebusan kapatılmıştı; haklarında idam kararı çıkardığı ve padişahın 24 Mayıs 1920’de idamlarını onayladığı ilk altı kişi arasında Mustafa Kemal ile birlikte Adnan Bey ve eşi Halide Hanım da vardı. Ancak Adnan Bey, eşi ile birlikte 19 Mart 1920 günü at sırtında İstanbul’u terk etmiş ve milli mücadeleye katılmak üzere 2 Nisan 1920 günü Ankara’ya varmıştı. Böylece, 23 Nisan 1920 günü TBMM’nin açılışında hazır bulundu.

Adnan Bey, Ankara’da Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi katıldı; oluşturulan ilk TBMM hükümetinde Sıhhiye ve İçtimai Muavenet bakanı oldu. 2 Mart 1921’de meclis ikinci başkanı seçilince bakanlıktan ayrıldı. Dahiliye Vekili Refet Bey’in cepheye gittiği dönemlerde (28 Eylül 1920 Konya cephesi, 9 Kasım 1920 Güney cephesi) vekâleten dahiliye bakanlığı görevini yürüttü. Savaş yıllarında Çocuk Esirgeme Kurumu'nun kurucuları arasında yer aldı. Kurtuluş Savaşı’nın Türk ordusunun zaferiyle sonuçlanmasından sonra Dışişleri Bakanlığı’nın İstanbul temsilciliği ile görevlendirilerek İstanbul’a gitti.

Adnan Adıvar, çeşitli görüş ayrılıkları sebebiyle 9 Kasım 1924'te Halk Fırkası’ndan ayrıldı, ikinci grup milletvekillerinin arasına dahil oldu. 17 Kasım’da çok partili hayata geçiş denemesi sırasında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na katıldı. Partinin 1925 Haziran’ında kapatılmasından sonra bir süre bağımsız milletvekili olarak mecliste yer aldı. 30 Ocak 1926’da milletvekilliğinden çekildi ve İngiltere’ye gitti. 14 yıl boyunca İngiltere ve Fransa’da yaşadı.

17 Haziran 1926’da Atatürk’e karşı planlanan İzmir’deki suikast girişiminin sorumlularından biri olarak gıyaben İstiklal Mahkemesi’nde yargılanıp beraat etti.

Adnan Adıvar, sekiz yıl Paris Doğu Dilleri Okulunda sekiz yıl boyunca Türkçe hocası olarak görev yaptı. Yurtdışına yaşadığı dönemde Bertrand Russell'ın The Problems of Philosophy (Londra 1911) adlı eserini Felsefe Meseleleri adıyla Türkçe'ye tercüme ederek 1935 yılında İstanbul’da yayımladı. Bu çalışma ile İngilizlerin kullandığı felsefe diline aşina olmaya çalışmıştır

Yine yurtdışında bulunduğu sırada La Science chez les Turcs Ottomans (1939) isimli ünlü eserini yayınladı; İngiltere'de, Encyclopedia Britanica'nın "Türkiye'nin Yeni Zaman Tarihi"bölümünü yazdı; 1939’da yurda döndü.

Yurda döndünkten sonar Maarif Vekaleti tarafından İslam Ansiklopedisi yazı kurulu başkanlığına getirildi. İslam Ansiklopedisi’nin Yayın Kurulu Başkanı olarak Türk kültür hayatına büyük katkıda bulunmuş olan Adıvar’ın yazdığı ansiklopedi maddelerinden bazıları Ali Kuşçu, Ebu'l-Kâsım Zehrâvî, Fârâbî, Hârizmî, İbn Bâcce, İbn Haldûn ve Kınalızâde maddeleridir^[2].

1944 yılında bilim tarihimiz açısından önemli bir başka eserini İstanbul'da yayımladı: Tarih Boyunca İlim ve Din'. Bu eserde din ve bilim ilişkilerini tarihi gelişimi içinde incelemiştir.

1946’daki VIII. dönem seçimlerinde bağımsız İstanbul milletvekili olarak tekrar meclise girdi. 1947’de kurucularından olduðu “Doğu Araştırmaları Derneği’ne” başkan seçildi. 1950 yılında meclisten ayrıldı ve ilim alanındaki çalışmalarına döndü. 1 Temmuz 1955 günü İstanbul’da hayatını kaybetti.



Bilim tarihi alanında ilk metin çalışması

Adnan Adıvar, bilim tarihi alanında ilk çalışmanın yapıldığı çalışmaya katılmıştır. Bu çalışmada, Molla Lütfi ait Sunak Taşının İki Katının Alınması Hakkında isimli kısa bir risalesi elde mevcut olan üç nüshayı karşılaştırarak Fransızca’ya çevrilmiştir. Çeviriyi Abdülhak Adnan Adıvar ile Henry Corbin gerçekleştirmiştir; çalışmayı Şerafettin Yaltkaya yürütmüştür.

Eserleri

Araştırma-İnceleme

• Les Sicience Chez le Tures Ottomans, Paris, (1939)
• Osmanlı Türklerinde İlim (1943) ISBN 975-14-0456-8
• Tarih Boyunca İlim ve Din (1944)ISBN 975-14-0315-4
• Denemeler : Bilimin sarp yolunda cüretkar adımlar

Eleştiri-Makale

• Faust’a Dair Bir Tahlil Tecrübesi, İstanbul, (1939),
• Bilgi Cumhuriyet Haberleri (1945)
• Dur Düşün (1950)
• Hakikat Peşinde Emeklemeler (1954)

Çeviri

• Bertrand Russel’den Felsefe Meseleleri (1935)

Diğer Kaynaklar

• A. Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi K., İstanbul 2000, 6.bs.
• Nuran Yıldırım: “Hekim Kimliği İle Abdülhak Adnan Adıvar ve Tıp Tarihi ve Deontoloji Müderrisliği”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.VII, Nr.2 (2006), 55-86.
• Abdülhak Adnan Adıvar